Afgelopen vrijdag ging er bij veilinghuis Sotheby’s in Londen een golf van verbazing door de zaal toen een schilderij van de kunstenaar Banksy zichzelf versnipperde nadat deze zojuist voor £ 1.042.000,00 was verkocht. Kenners geven aan dat het schilderij hierdoor juist meer waard is geworden, maar de vraag is wie hier de vruchten van plukt, de koper of toch Sotheby’s? Stel dat in Nederland was gebeurd en Nederlands recht van toepassing zou zijn… hoe zou het dan juridisch in elkaar steken? Een kleine toer langs de relevante wetsartikelen.

 Koopovereenkomst

Op grond van artikel 6:217 BW komt een overeenkomst tot stand door een aanbod en de aanvaarding daarvan. Deze aanvaarding is vormvrij. Dat wil zeggen dat de aanvaarding ook mondeling kan geschieden.

Voorafgaand aan een veiling taxeert het veilinghuis het te verkopen object en wordt de richtprijs bepaald. Dit is het minimumbedrag waarvoor het veilinghuis het object wil verkopen. Het bieden begint dan ook vanaf deze richtprijs. De richtprijs kan worden gezien als het aanbod van het veilinghuis. De aanvaarding van dit aanbod geschiedt doordat één van de aanwezige bieders de hoogste prijs biedt.

Op het moment dat het schilderij van Banksy zichzelf vernietigde, had de veilingmeester net afgeslagen. Er was dus sprake van een aanbod van Sotheby’s en de aanvaarding daarvan door de hoogste bieder. De koopovereenkomst was derhalve reeds tussen beide partijen tot stand gekomen. Maar is de hoogste bieder daarmee ook meteen eigenaar geworden van de Banksy?

Overdracht

Met het tot stand komen van de koopovereenkomst is de hoogste bieder niet ook meteen eigenaar geworden van het schilderij. Het eigendom moet namelijk worden overgedragen. Artikel 3:84 BW geeft aan dat voor overdracht sprake moet zijn van beschikkingsbevoegdheid, een geldige titel en levering.

Beschikkingsbevoegdheid wil zeggen dat de verkoper ook bevoegd was om het schilderij te verkopen, hetgeen bij Sotheby’s niet ter discussie zal staan. Een geldige titel voor overdracht is bijvoorbeeld een koopovereenkomst. Hierboven hebben we al geconcludeerd dat hier sprake van is. De levering kan geschieden doordat het schilderij fysiek aan de koper wordt overhandigd, maar bijvoorbeeld ook door middel van een verklaring dat in dit geval Sotheby’s houder wordt voor de koper. Het veilinghuis zal het schilderij echter waarschijnlijk pas leveren op het moment dat de koper het geboden bedrag inclusief de veilingkosten heeft betaald.

Kortom, op het moment dat het schilderij zichzelf vernietigde was de koper waarschijnlijk nog geen eigenaar van het schilderij, maar was er wel al sprake van een koopovereenkomst. Wat betekent dit voor de positie van beide partijen?

Ontbinding

Uit de koopovereenkomst vloeien verbintenissen voort. Zo moet de hoogste bieder de koopprijs en veilingkosten betalen en moet Sotheby’s het schilderij op haar beurt aan de koper leveren. Artikel 6:265 BW geeft echter de mogelijkheid om een overeenkomst te ontbinden indien er tekort wordt geschoten in de nakoming van (één van) deze verbintenissen.

Nu het schilderij door de ludieke actie van Banksy juist meer waard is geworden, zal de koper geen reden zien om de koopovereenkomst te ontbinden. Sotheby’s zal op haar beurt echter wel baat kunnen hebben bij een ontbinding. Zij zal immers het schilderij nu voor veel meer geld kunnen verkopen. Toch staat de koper in dit geval sterker bij een eventueel beroep op ontbinding.

In lid 2 van artikel 6:265 BW is bepaald dat indien nakoming tijdelijk of blijvend onmogelijk is de schuldenaar niet eerst in verzuim hoeft te zijn alvorens een beroep op ontbinding kan worden gedaan. Nu het schilderij deels is vernietigd kan Sotheby’s in principe niet meer voldoen aan haar verbintenis uit de koopovereenkomst. De koper kocht het schilderij immers toen deze nog volledig intact was en Sotheby’s kan het schilderij niet meer in die staat leveren. Dat houdt in dat de koper direct een beroep op ontbinding kan doen.

De nakoming van de verbintenis door de koper, namelijk het verrichten van de betaling, is niet tijdelijk of blijvend onmogelijk. Hierdoor moet er eerst sprake zijn van verzuim. Dit verzuim treedt pas in indien de koper door Sotheby’s schriftelijk in gebreke wordt gesteld en hem een redelijke termijn voor nakoming wordt gegeven waaraan de koper niet voldoet (artikel 6:82 lid 1 BW), of wanneer er een betalingstermijn is afgesproken en de koper deze niet nakomt (artikel 6:83 sub a BW).

De koper hoeft dus simpelweg alleen maar de koopprijs binnen de gestelde termijn te voldoen om ontbinding door Sotheby’s af te wenden. Indien Sotheby’s dan alsnog weigert om het schilderij te leveren, kan de koper nog een beroep doen op wanprestatie.

Wanprestatie

Wanprestatie is een tekortkoming in de nakoming van een verbintenis en is geregeld in artikel 6:74 BW. Een succesvol beroep op wanprestatie geeft de koper de mogelijkheid om een schadevergoeding te eisen. Naast dat Sotheby’s uiteraard de aankoopprijs moet terugbetalen, zal de koper ook de meerwaarde van het vernietigde schilderij willen vorderen.

Conclusie

Al met al, hypothetisch naar Nederlands recht, juridisch gezien dus een zeer interessante casus, waarbij de koper op het eerste oog een sterkere positie inneemt dan Sotheby’s. Volgens de krantenberichten zijn de koper en Sotheby’s nog met elkaar in overleg. Als kunstliefhebber én jurist zijn wij erg benieuwd naar de afloop van dit verhaal.